Мұнай өңдеу және маркетинг

Бүгінгі таңда Компанияның Қазақстан Республикасы мен Румыниядағы МӨЗ-дерін жаңғырту бойынша ірі жобалары аяқталды. Орта мерзімді перспективада Компания келесі бағыттарға назар аударуды жоспарлап отыр:

• Қазақстан Республикасындағы МӨЗ-дер бойынша - шығындарды төмендету, бизнес-процестерді трансформациялау және МӨЗ-дерді цифрландыру арқылы операциялық тиімділікті арттыру, сондай-ақ технологиялық қажеттіліктерге арналған шығындар мен отынды төмендету есебінен мұнай өнімдерін шығару көлемін ұлғайту;
• Румыниядағы МӨЗ-дер бойынша - өндірістік процестерді оңтайландыру және цифрландыру және мұнай өнімдерін өткізу маржасын арттыру мақсатында мұнай өнімдерінің оңтайлы себетін қамтамасыз ету есебінен қайта өңдеуге арналған шығындарды бір мезгілде азайта отырып, анағұрлым бағалы мұнай өнімдерінің шығуын ұлғайту арқылы тиімділікті арттыру, сондай-ақ ҚМГ Корпоративтік орталығына дивидендтер төлеу;
• мұнай-химия кешенін дамыту - ҚМГ сенімгерлік басқару шарттарында екі ірі инвестициялық жобаны іске асыруда:
  • 2021 жылы іске қосу жоспарланып отырған, қуаты жылына 500 мың тонна полипропилен өндіру жөніндегі алғашқы интеграцияланған газ-химия кешенін салу,
  • қуаттылығы жылына 1,25 млн тонна полиэтилен өндіру зауытын салу жобалау сатысында тұр.

Мұнай және конденсат маркетингі

2021 жылы ҚМГ өзі өндірген мұнай мен конденсатты өткізу көлемі 21 661 мың тоннаны құрады, оның ішінде мұнай экспорты — 13 745 мың тонна, ішкі мұнай жеткізу көлемі — 7 916 мың тонна. Ішкі жеткізілім көлемі Қазақстандағы ҚМГ-ның МӨЗ-деріне жеткізуді толығымен қамтиды: 3 549 мың тонна — АМӨЗ-де, 3 028 мың тонна — ПМХЗ-да, 875 мың тонна - ПҚОП-та және 464 мың тонна - Caspi Bitum-да. Көрсеткіштердің төмендеуі негізінен коронавирустық инфекцияның таралуына және ОПЕК+ шеңберіндегі келісімге сәйкес мұнай өндіру мен тұтынудың төмендеуіне байланысты.

Өңдеуші активтер

ҚМГ активтерінің құрылымында КСШ негізінен мұнайды өңдеуді Қазақстанда төрт МӨЗ және Румынияда екі МӨЗ жүзеге асырады.

Перспективалық жобалар мен жаңа технологиялар

2021 жылы «Цифрлық егіз» үшін АМӨЗ және ПМХЗ базасын – «3D бас жоспар» инженерлік деректерді басқару жүйесін енгізу аяқталды. Бұл зауыттарға 3D технологияларын пайдалану арқылы өзгертілген процестерге көшуге мүмкіндік береді. Сондай-ақ цифрлық трансформация бағдарламасы аясында АМӨЗ және ПМХЗ технологиялық қондырғылардың нақты инженерлік модельдері енгізілуде. HYSYS арнайы бағдарламасында технологиялық процестердің «Цифрлық егіз» әзірленеді. Нақты есептеулер қондырғылардың тиімділігін арттыруға мүмкіндік береді.

ПМХЗ-да қуаты жылына 100 мың тонна «СКГ тазарту қондырғысын салу» жобасын іске асыру үшін мердігермен ЕРС-келісімшартқа (жобалау, сатып алу, құрылысын жүргізу) қол қойылды, іске асыру мерзімі 2023 жыл. Сондай-ақ МӨЗ-де қуаттылығы жылына 160 000 қысқы дизельдік отынын құрайтын «Парафинсіздендіру блогын интеграциялай отырып, дизельдік отынын гидротазарту қондырғысын қайта жаңарту» жобасын іске асыру жоспарлануда, іске асыру мерзімі 2024 жылға дейін. Қазіргі уақытта базалық жобалар, ТЭН әзірленді және EPC – мердігерді таңдау бойынша тендерлік рәсімдерді өткізу жоспарлануда.

2021 жылы Атырау қаласында Air Liquide Advanced Technology компаниясымен бірлесіп «Сутегі отынында сутегі құю станциясын салумен автомобиль паркін құру» пилоттық жобасын іске асыру басталды.2022 жылдың 4-ші тоқсанында іске асыру мерзімімен бір мобильді және бір стационарлық сутегі құю станциясын салу жоспарлануда. Air Liquide Advanced Technology мобильді станциясы жүк көтергіштігі 7,5 тонна шассиі бар жүк автомобиліне орнатылады, екі тарату желісі бар - 35 және ИҚ байланысы бар 70 МПа, 76,5 Мпа қысыммен толтырылған тасымалдау модулінен тұрады. Мобильді станцияның сыйымдылығы 12,8 кг, жанармай құю уақыты автомобиль түрі байланысты 5-тен 20 минутқа дейін созылады. Стационарлық сутегі құю станциясының құрылысы екі кезеңнен тұрады. Біріншікезеңде Air Liquide компаниясы АМӨЗ-дің 2-ші сутегіні өндіру және тазарту қондырғысында сутегі өндіру блогына кірістіру және жеке өңдеуді қайта тазарту блогын монтаждау арқылы көмірқышқыл газының құрамы бойынша талап етілетін сапаға дейін сутегінің тазалығын қамтамасыз етеді. Екінші кезеңде АМӨЗ компаниясы «Air Liquide Ресеймен» стационарлық сутегі құю станциясын салу бойынша ЕРС-келісімшарт жасасады. Бұдан кейін Air Liquide жанармай құю станциясын сатып алуды қарастырады.

Тарифтік саясат

Қазақстанның МӨЗ-дер белгіленген тарифтер бойынша (бизнестің процессингтік схемасы) мұнайды қайта өңдеу жөніндегі қызметтерді ғана көрсетеді, мұнайды қайта өңдеу үшін сатып алмайды және алынған мұнай өнімдерін сатпайды. Мұнай жеткізушілер дайын мұнай өнімдерін өздері сатады. МӨЗ-дер тек өндірістік мәселелермен айналысады, нәтижесінде өңдеу қызметі оңтайландырылады және шығындар азаяды.

Қазақстан Республикасының МӨЗ-дерінің мұнайды өңдеу қызметінің тарифтері өндіріске арналған нақты операциялық шығындардан және инвестициялық құрамдас бөліктен (өндірістің ағымдағы деңгейін қолдауға арналған күрделі салымдар, жаңғыртуға тартылған қарыздарды төлеу) түзіледі.

Қазақстанда мұнай өңдеу

Көмірсутек шикізатын өңдеу және мұнай өнімдерін өндіру

2021 жылы Қазақстанның МӨЗ-дерінде КСШ өңдеу көлемі 13 927 мың тоннаны, ал мұнай өнімдерін өндіру — 12 614 мың тонна (ҚМГ үлесіне) дайын өнімді құрады. 2020 жылмен салыстырғанда есепті кезеңде КСШ өңдеу және мұнай өнімдерін өндіру көрсеткіштері тиісінше 8,4%-ға және 7,7%-ға өсті. Өсімге өңдеудің пандемияға дейінгі көрсеткіштеріне жету және орташа жылдық көрсеткіштерге оралу оң ықпал етті.

ҚМГ-ның өз мұнайынан мұнай өнімдерін өндіру және маркетинг

ҚМГ өз мұнайынан мұнай өнімдерін өндіруге арналған шикізат АМӨЗ, ПМХЗ және ПКОП-қа ӨМГ, ЕМГ, ҚТМ және ӨО компанияларынан жеткізіледі. Өңдеуден кейін мұнай өнімдері көтерме нарық бағаларымен ішкі нарыққа және экспортқа сатылады.

2021 жылы ӨМГ, ЕМГ, ҚТМ және ӨО өңдеу үшін 4 458 мың тонна мұнай, оның ішінде 2 781 мың тонна АМӨЗ, 1 527 мың тонна ПМХЗ және 150 мың тонна ПҚОП жеткізді. МӨЗ-дер 4 419 мың тонна мұнай өнімдерін өндірді, бұл ретте ашық түсті мұнай өнімдерін өндіру 59%, қара түсті мұнай өнімдерін өндіру — 23%, мұнай-химия өнімдерін өндіру - 0,6% және өзге де мұнай өнімдерін өндіру 17%-ды құрады.

ӨМГ, ЕМГ, ҚТМ және ӨО-дан сатып алынған мұнайды өңдегеннен кейін өндірілген мұнай өнімдері ҚР МӨЗ-нен көтерме саудада өткізіледі. 2021 жылы 4 454 мың тонна мұнай өнімдері сатылды, олардың негізгі бөлігін ақшыл мұнай өнімдері мен мазут (77%) құрады.

Мұнай өнімдерінің басым бөлігі ішкі нарықта сатылды (4 454 мың тоннаның 3 577 мыңы немесе 80%-ы), ал қалған бөлігі экспортқа жөнелтіледі (877 мың тонна). 2020 жылмен салыстырсақ, ашық түсті мұнай өнімдерін экспорттауға тыйым салуына байланысты мұнай өнімдерін экспортқа жеткізу үлесі - 12%-ға төмендеді.

Румынияда мұнай өңдеу

ҚМГИ негізгі қызметі КСШ өңдеу және мұнай өнімдерін көтерме және бөлшек саудада өткізу болып табылады. Шикізатты бастапқы өңдеумен ҚМГИ жеке "Петромидия" МӨЗ-і, ал қайталама өңдеумен — "Вега" МӨЗ-і айналысады. "Петромидия" және "Вега" зауыттары мына схема бойынша жұмыс істейді: зауыт өзінің балансына КСШ сатып алады, оны өңдейді, содан кейін өзінің ЖМҚС бөлшек желісі арқылы көтерме немесе бөлшек саудада өткізеді.

Сондай-ақ ҚМГИ тығыздығы жоғары және төмен полипропилен мен полиэтилен (LDPE және HDPE) өндіретін ірі мұнай-химия кешеніне тиесілі. Аталған ҚМГИ ЕТҰ-дан басқа - "ҚМГ Трейдинг АГ" ҚМГИ МӨЗ-дерінде өндірілген, сондай-ақ үшінші тараптар өндірген шикі мұнай мен мұнай өнімдерінің трейдингімен айналысады.

2021 жылы Румыниядағы МӨЗ-дерде көмірсутек және өзге де шикізатты өңдеу көлемі 4 907 мың тоннаны, ал мұнай өнімдерін өндіру 4 790 мың тоннаны құрады. Көрсеткіштер 2020 жылмен салыстырғанда орта есеппен 6%-ға төмендеді, өткен жылмен салыстырғанда шикі мұнайды өңдеу көлемінің төмендеуі 2021 жылғы шілде айының басында Петромидия МӨЗ-де болған оқиғамен байланысты, ол дизельдік отынын гидротазарту қондырғысының жануына әкеп соқты. Жедел шаралар қабылданып, барлық қондырғылар тоқтатылды. МӨЗ 24 қыркүйекте шектеулі режимде іске қосылды.

2021 жылы URALS сұрпының шикі мұнайына бағаның белгіленуі және өндірілген мұнай өнімдеріне (бензин, дизель, нафта, сұйытылған газ, авиаотын, мазут, пропилен, күкірт және мұнай коксы) бағаның белгіленуі арасындағы айырма ретінде есептелген «Петромидия» МӨЗ-ның өңдеу маржасы бір баррельге 1 АҚШ долларын құрады, өткен жылғы минус көрсеткіштермен салыстырылып беріліп отыр. (жүріп-тұруға карантиндік шектеулерді алып тастағаннан кейін мұнай өнімдеріне деген сұраныстың біртіндеп қалпына келуіне байланысты).

ҚМГИ трейдингтік операциялары аясында 2021 жылы қайта сатуға арналған шикі мұнай көлемі 8,3 млн тоннаны құрады. Көрсеткіштердің 2,4%-ға төмендеуі негізінен COVID-19 пандемиясы салдарынан сұраныстың азаюымен байланысты.

ҚМГИ бөлшек сауда желісі

Румынияның ритейл нарығы - бұл ҚМГИ мұнай өнімдерін өткізудің ең табысты нарығы. 2021 жылы Румынияның бөлшек сауда желісін дамыту мақсатында Қазақстан - Румын инвестициялық қоры аясында 25 жаңа ЖМҚС салу бағдарламасы аяқталды.

2021 жылы Румыниядағы ҚМГИ бөлшек сауда нарығының үлесі 16,3%-ды құрайды, бұл 2020 жылмен салыстырғанда 0,6%-ға жоғары (2020 жылғы 15,7%-ға қарсы 2021 жылғы 16,3%) және 2019 жылғы деңгейден жоғары (14,8%).

2021 жылдың соңында ҚМГИ бөлшек желісіне мыналар кірді:

• Румыния: 295 ЖМҚС және 918 сату пункттері (DOEX, RBI және Cuves). Келесі станциялар ашылды: 3 CODO, 8 DODO, 10 DOEX ,45 шағын резервуар (RBI) және 86 CUVE;
• жақын шетел елдері: 280 ЖМҚС және сату пункттері, оның ішінде Болгарияда — 60 ЖМҚС, Грузияда — 121 ЖМҚС (негізгі өңірлерде 13 станция ашылды), Молдовада — 99 ЖМҚС (бөлшек сауда желісін 2020 жылмен салыстырғанда 7 жаңа DOCO станцияларына ұлғайту, бірақ сату бойынша 6 станцияға төмендету 2022 жылғы жоспармен салыстырғанда ауылдық аудандардағы кейбір станциялардың шығындылығына байланысты).